Nói đến văn hóa ẩm thực truyền thống của đồng bào Mường vùng Tây Bắc không thể không nhắc đến món cỗ lá vô cùng độc đáo và đậm đà dư vị. Món cỗ lá từ lâu không đơn thuần là món ăn mà còn thể hiện một cách sinh động những nét văn hóa mang đậm bản sắc của dân tộc Mường.
Bạn đang xem: Các món ăn dân tộc
Độc đáo những món ăn cổ truyền
Dừng chân ở các bản Mường vùng Tây Bắc, du khách sẽ có cơ hội được thưởng thức món cỗ lá. Đây là món ăn truyền thống được duy trì từ bao đời nay của đồng bào Mường và được người Mường chế biến vào bất kỳ mùa nào, tháng nào trong năm, nhất là vào dịp lễ tết, hội bản, cưới hỏi, về nhà mới...
Khi nói đến món cỗ lá của người Mường vùng Tây Bắc là nói đến sự độc đáo từ khâu lựa chọn nguyên liệu, cách chế biến đến việc bày trên mâm và cả những quan niệm nhân sinh trong tiềm thức của người Mường. Các món ăn được chế biến bao giờ cũng được lấy từ cây lá trên rừng, trong vườn nhà, vì thế đồng bào Mường đã tạo nên những món ăn vừa ngọt lành, vừa đậm đà dư vị. Phải kể đến các món ăn như rau đồ, canh loóng chuối, chả lá bưởi, thịt lợn luộc, cá hấp... Mỗi món đều có một công thức chế biến vốn là bí quyết của người Mường.
Trong mâm cỗ lá của người Mường không thể thiếu món ăn vốn là đặc trưng đó là món rau đồ. Nguyên liệu để chế biến món rau đồ khá dễ kiếm, đó là các loại rau, lá có trên rừng, trong vườn nhà như rau đốm, lá bưởi, bắp chuối, quả cà dại, lát lốt, rau tòm bóp, các loại rau tập tàng, quả vả non...Khi hái về, các loại rau quả này được trộn lẫn, rửa sạch rồi thái nhỏ trước khi cho vào đồ. Rau đồ trong khoảng 20-30 phút là chín. Khi lấy rau ra, các loại rau vẫn giữ được màu xanh tự nhiên, giữ được độ ngọt đặc trưng. Rau đồ thường chấm với nước muối gừng nên vừa có độ ngọt, vị cay. Người Mường quan niệm, rau đồ đều là vị thuốc quý cho cơ thể, vừa có vị ngọt, chua, chát, cay nên giúp cho cơ thể tiêu hóa tốt, huyết áp ổn định.
Cỗ lá của người Mường có món ăn rất độc đáo, mang đậm bản sắc cổ truyền đó là món chả lá bưởi. Đồng bào Mường từ bao đời nay, khi làm cỗ lá dù có nhiều món ngon đến đâu cũng không thể thiếu món ăn này. Đặc biệt là vào dịp tết Nguyên đán, trong mâm cỗ cúng tổ tiên phải có sự hiện diện của chả lá bưởi.
Để chế biến được món chả cuốn lá bưởi, người Mường đặc biệt chú trọng đến khâu tìm chọn nguyên liệu. Chỉ cần ra vườn nhà, chọn hái những lá bưởi đang độ non bánh tẻ, bề mặt lá xanh bóng, dẻo. Cùng lá bưởi là thịt lợn của người Mường nuôi, loại thịt ba chỉ có lẫn nạc và mỡ, hành củ, hạt sẻng, hạt dổi, rau thơm các loại và không quên chuẩn bị than hoa.
Cách chế biến chả cuốn lá bưởi không quá cầu kỳ, chỉ cần cho nhân thịt vào giữa lá bưởi rồi cuốn tròn theo chiều ngang, khi cuốn hết bề mặt lá, dùng một tăm nhọn xiên ngang miếng chả để giữ lá, tạo độ chặt cho miếng chả. Chả cuốn xong, người chế biến kẹp vào phên nướng hoặc vào kẹp tre rồi nướng trên than hồng. Chả cuốn lá bưởi ngon nhất khi chấm với muối ớt cùng với hạt dổi nướng.
Xôi nếp cũng là món nổi bật trong mâm cỗ lá của người Mường vùng Tây Bắc. Từ lâu, người Mường quan niệm gạo nếp, xôi nếp là tinh hoa của đất trời, là thành quả lao động từ bàn tay cần cù của người Mường nên mỗi khi có lễ hội, những người phụ nữ trong gia đình đã lựa chọn những mẻ gạo nếp vừa thơm, trắng và tròn mẩy để đồ xôi. Xôi nếp Mường phải đồ trong chõ gỗ mới kín hơi và dẻo thơm, khi đơm ra đĩa, hạt nếp tỏa ra như đóa hoa thể hiện sự phồn thịnh, no đủ.
Ngoài các món ăn mang đặc trưng, đồng bào Mường vùng Tây Bắc còn chế biến các món ăn khác như canh loóng nấu từ thân cây chuối rừng ăn vừa ngon, vừa tốt cho cơ thể. Món cá đồ, măng rừng luộc và thịt lợn luộc, chả nướng. Khi chọn lợn, người Mường thường chọn lợn đen, được nuôi theo kiểu thả rông. Vì thế thịt lợn thơm, ngon, da dày và giòn.
Thể hiện quan niệm nhân sinh
Cách sắp mâm cỗ lá của người Mường khá độc đáo. Mâm được làm từ mẹt tre hoặc mâm gỗ vuông. Trên mâm được trải lá chuối rừng tươi xanh sau đó xếp thịt lợn ở giữa, xôi trắng, đĩa rau đồ, các loại măng luộc để bên cạnh và trên cùng là chả lá bưởi kèm theo bát canh loóng và mấy chén rượu. Tuy đơn sơ nhưng mâm cỗ lá của người Mường vùng Tây Bắc rất sinh động và hấp dẫn.
Vào dịp lễ tết, mâm cỗ lá được đặt lên bàn thờ để cúng thần linh, tổ tiên, cầu mong một năm mưa thuận gió hòa, mùa màng tươi tốt và con người có sức khỏe để làm ra nhiều thóc, nhiều ngô. Sau lễ cúng, cả gia đình hay cả bản quây quần quanh mâm cỗ lá để cùng nhau thưởng thức những món ăn truyền thống của dân tộc mình, chúc nhau sức khỏe và sự no đủ.
Không được bày trí trên những đĩa thức ăn sang trọng, cầu kì; không tìm đến những nguyên liệu đắt đỏ, cao xa; cũng không hẳn là những trào lưu được mọi người tấp nập săn lùng; song những món ăn đặc trưng của các dân tộc ít người tại Việt Nam vẫn khiến thực khách khó quên vì chính sự dung dị nhưng rất độc đáo của mình.
Hoa ban là một đặc sản mang đậm phong cách của núi rừng Tây Bắc
Rêu đá nướng – Niềm tự hào trong ẩm thực của người Thái
Ghé lên Tây Bắc, trú nhờ vào ngôi nhà gỗ của người Thái, trải nghiệm thú vị nhất phải kể đến những buổi tối trên vùng cao tham gia múa sạp, múa quạt trong bộ trang phục nhiều màu sắc hay cùng người dân dệt vải, đan lát hoàn toàn thủ công từ những công cụ hết sức bình dị. Nhưng đã trò chuyện cùng người Thái, cùng sinh hoạt và trải nghiệm những nét văn hóa đặc sắc mà chưa ăn qua rêu đá nướng thì quả là thiếu sót.
Rêu đá nướng – đúng như tên gọi của nó, chính là làm từ rêu đá và đem nướng. Làm được món ăn này thực cũng chẳng phải đơn giản. Rêu phải là rêu xanh bám trên đá ngoài bờ suối. Sau khi lấy rêu, người dân dùng những thanh củi lớn, sạch để đập dập và loại bỏ bụi bẩn, sau đó rửa sạch bằng nước suối, cứ như vậy từ 3 – 4 lần. Sau khi mang về, rêu đá được xé tơi, ướp với gừng đập dập, sả cây, ớt, một ít muối, bột ngọt và đặc biệt không thể thiếu được mắc khén. Rêu được ướp sau đó gói trong hai lớp lá dong và vùi trong bếp than nướng từ 5 – 8 phút. Mùi rêu nướng bén lửa thơm phức, chấm cùng chẩm chéo chút mặn, chút cay ăn cùng xôi nếp đồ thơm dẻo thực sự để lại một ấn tượng khó quên khi thưởng thức.
Rêu đá nướng không thể thiếu mắc khén khi ướp và chấm cùng chẳm chéo khi ăn
Bánh coóc mò – Món quà lạ của người Tày vùng núi Bắc Kạn
Người ta thường nói đến Bắc Kạn đi đâu thì đi nhất định phải ghé hồ Ba Bể, đến khu di tích Nà Tu, thử cảm giác “trèo đèo, lội suối” ở thác Đầu Đẳng trên sông Năng… và ăn bánh coóc mò.
Coóc mò có nghĩa là sừng bò, vì vậy nhìn khá giống với hình ảnh của chiếc sừng bò. Bánh được làm từ loại bột nếp ngon nhất và quý nhất, được gói trong những chiếc lá dong được chọn lọc kĩ lưỡng, lạt buộc phải là cây thân giang hoặc cây mỡ. Công đoạn gói coóc mò mới thực sự khó và đòi hỏi đôi bàn tay khéo léo của người gói sao cho bánh đều các cạnh. Mở từng lớp lá ra, xắn một miếng bánh bên trong rồi thưởng thức mới thấy độ dẻo, ngọt thơm, bùi của bánh. Coóc mò còn là món quà mà gia đình đặt vào tay các bé trong ngày đầy năm, sinh nhật với mong muốn khỏe mạnh, nhiều niềm vui.
Bánh coóc mò – Món quà tuổi thơ của trẻ em Bắc Kạn
Măng nướng xào “vêch” bò – Lắng nghe hương vị Tây Nguyên
Người dân Êđê ở Tây Nguyên rất nổi tiếng với món măng nướng xào “vêch” bò. Đặc biệt, họ chỉ đãi món ăn này đối với những vị khách quý bởi quá trình tìm kiếm nguyên liệu cũng như chế biến thực sự không dễ dàng.
Măng được chọn là măng le, loại măng được đánh giá là ngon nhất cũng cũng đồng thời hiếm nhất so với các loại măng khác của núi rừng. Măng mang về được nướng trực tiếp trên bếp củi cho đến khi chín đều bên trong, người dân mới tách vỏ, lấy măng bên trong rửa sạch và vắt ráo nước chờ xào. “Vêch” bò khá xa lạ với đa số du khách chúng ta. Thực chất đây là lòng, phèo bò được làm rất kì công và cẩn thận để sạch sẽ và hết mùi hôi. Măng xào với “vêch” bò có vị hơi đăng đắng đầu lưỡi, nhưng nhai kĩ lại thấy cái giòn giòn của “vêch” lẫn với vị ngọt vô cùng đặc trưng của măng rừng khiến người ta thích thú. Nếu không phải là măng le nướng bằng bếp củi đỏ than thì khó mà ra được đúng hương vị của món ăn này.
Măng ngon nhất được chọn phải là loại măng le
Xôi Tú Lệ Mù Căng Chải
Đến Mù Căng Chải vào những ngày rét dưới 5 độ C, sương mù giăng khắp lối, quấn một lớp khăn giày sụ, ngồi bên căn nhà sàn xuýt xoa trong tay nắm xôi Tú Lệ, đó mới thực sự là cảm giác “đã” mà bất cứ ai mê du lịch bụi đều mong muốn được trải nghiệm.
Xôi Tú Lệ chẳng có gì ngoài cái tuyệt vời. Chỉ vừa nhìn qua đã thấy ngon vì xôi có đủ màu, trông thật thích mắt. Đến khi véo một miếng xôi ấm để thưởng thức mới thấy thực sự là “đổ gục”. Nếp đồ xôi là loại nếp ngon bậc nhất mà người Thái tại vùng Yên Bái thu hoạch được sau mùa màng. Từng hạt nếp chắc, căng mẩy, không hề bị vỡ hay lép, đồ được đến vậy thì quả là quá tài tình. Nếp đồ thành xôi dẻo mà không dính, thơm dịu dàng như mùi hoa ban, hoa trẩu. Ăn xôi Tú Lệ phải ăn bằng tay không mới cảm hết được độ dẻo, mùi thơm, cái đặc biệt của món ăn vùng núi.
Cứ mấy miếng xôi lại thêm một miếng thịt heo quay hay đặc biệt hơn nữa là măng ngọt xào. Được vậy thì thật “bõ công” lặn lội đến Yên Bái giữa những ngày mờ sương.
Xem thêm: Các Sao Phẫu Thuật Thẩm Mỹ :) !, Những Lần Sao Việt Phẫu Thuật Thẩm Mỹ
Nếp đồ xôi to hạt, căng bóng, chắc mẩy và đều hạt
Các dân tộc ít người ở nước ta thường tập trung sinh sống ở những vùng núi cao, phổ biến nhất là ở Tây Nguyên và vùng núi phía Bắc. Những món ăn của dân tộc ít người thường dân dã và giản dị. Ấy thế mà cái giản dị lại làm nên những hương vị vô cùng đặc trưng mà không phải ở đâu, ở đất nước nào du khách cũng có cơ hội được trải nghiệm. Những món ăn mang hương của sông, của suối, mang vị của núi, của rừng. Còn rất nhiều món ăn đặc sắc khác mà chỉ khi chúng ta có cơ hội trải nghiệm, thưởng thức mới thực sự cảm nhận hết được cái tinh túy ẩn sau nét dung dị đó. Mỗi chuyến đi thực sự là một trải nghiệm. Và trải nghiệm về ẩm thực cũng là một cách nhìn thú vị về văn hóa để từ đó chúng ta hiểu hơn, yêu hơn dân tộc và đất nước của mình.