Sự tích bánh chưng bánh giầy gắn liền với thời đại trị vì của vua Hùng. Hai thức bánh tượng trưng cho trời tròn, đất vuông này đã trở thành món ăn truyền thống đậm đà giá trị bản sắc dân tộc Việt Nam.
Bạn đang xem: Sự tích bánh chưng và bánh dày
Sự tích bánh chưng bánh giầy
Vào đời vua Hùng thứ sáu, sau khi đã trị vì nhiều năm, nhà vua thấy mình tuổi đã cao, sức đã yếu, nên có ý truyền ngôi lại cho con trai. Hiềm một nỗi, các bà vợ lại sinh cho nhà vua tới hai mươi người con, người nào cũng đều khôn lớn trưởng thành cả.
Sau nhiều đêm trăn trở, vua Hùng quyết định mở một cuộc thi tài để chọn người nối ngôi. Nhà vua cho gọi các lang đến, rồi tuyên bố:
– Ta cũng đã sắp sửa gần đất xa trời, nên muốn truyền ngôi lại cho một trong số các con. Bây giờ các con hãy đi tìm hoặc làm một món ăn lạ để cúng tổ tiên. Ai có món ngon nhất, lạ nhất thì ta sẽ cho kế vị ngai vàng.
Nghe Hùng vương phán bảo như vậy, các lang liền cho người đi khắp rừng núi biển sâu tìm kiếm các thức ăn quý báu. Hễ nghe nói ở đâu có món gì lạ, món gì ngon là bọn họ lại tranh nhau tới lùng sục cho kỳ được.
Người buồn nhất là Lang Liêu. Chàng là con thứ mười tám, mẹ chàng trước kia bị vua cha ghẻ lạnh, ốm rồi chết. So với anh em, chàng thiệt thòi nhất. Từ khi lớn lên, ra ở riêng chỉ chăm lo việc đồng áng, trồng lúa, trồng khoai; bây giờ nhìn quanh trong nhà cũng chỉ có khoai, lúa là nhiều. Nhưng khoai, lúa tầm thường quá! Chính vì thế, trong khi các lang khác đi sục sạo khắp chốn tìm kiếm của ngon vật lạ thì Lang Liêu chỉ lủi thủi ở nhà, chưa biết làm cách nào cho đẹp lòng vua cha.
Chỉ còn ba hôm nữa là đến ngày so tài, vậy mà Lang Liêu vẫn chưa có món nào để thi cùng anh em. Đêm hôm đó, chàng vắt tay lên trán, nhớ lại tất cả những bữa ăn ngon mà xưa nay mình từng được tham dự. Chàng nghĩ mãi, nghĩ mãi rồi ngủ thiếp đi lúc nào không hay.
Trong mơ, Lang Liêu thấy mình vẫn đang loay hoay nghĩ cách. Chợt có một vị tiên nữ từ trên trời bay xuống nói:
– Trong trời đất, không gì quý bằng hạt gạo. Sơn hào hải bị cũng không thể so sánh được với hạt gạo làm ra bằng sức lao động của con người. Sao con không dùng thứ quý giá nhất ấy mà làm ra món ăn tượng trưng cho trời đất, lấy đó làm quà dâng lên tổ tiên và vua cha để tỏ bày lòng hiếu thảo.
Lang Liêu vội quỳ xuống cảm tạ, nhưng vị tiên nữ ấy đã biến mất trong làn khói sương vấn vít.
| Bánh chưng bánh giầy mang theo giá trị bản sắc văn hóa Việt Nam. |
Rồi chàng bàng hoàng tỉnh giấc, ngồi thừ người ra, ngẫm nghĩ về điều mà tiên nữ đã dạy bảo trong mơ, và cũng nhớ lại mình đã lao động vất vả thế nào mới làm ra được hạt gạo thơm ngon deo ngọt.
Nghĩ mãi rồi cũng ra, Lang Liêu quyết định làm hai thứ bánh tượng trưng cho Trời và Đất để dâng lên Hùng vương. Chàng đi vo gạo nếp, đãi đậu xanh, mổ lợn lấy chỗ thịt ngon nhất, đi hái những tàu lá dong tươi xanh nhất mang về. Sau đó, lấy lá dong gói thành thứ bánh hình vuông màu xanh, tượng trưng cho Đất, bên trong bỏ thịt, đỗ để tỏ ý trong đất có muông thú, cỏ cây…
Rồi chàng lại lấy nếp thơm đồ lên cho dẻo, giã nhuyễn ra làm thành một thứ bánh màu trắng, hình tròn, tượng trưng cho Trời.
Đến ngày lễ Tiên vương, dân chúng khắp nơi đổ về kinh đô Phong Châu để xem ai là người sẽ lên ngôi vua đông nghịt. Các lang lần lượt dâng lên Hùng vương những món ăn quý giá mà họ đã vất vả tìm kiếm. Thôi thì đủ cả, nào là các loại sơn hào như nem công, chả phượng, tay gấu, gan tê, v.v… cho tới các loại hải vị được chế biến cầu kỳ từ yến sào, vi cá, hải trư, đẹn biển, v.v… Lại có cả người dâng lên thứ mỹ tửu đáng giá nghìn vàng mua được từ phương Bắc xa xôi.
Vua Hùng nếm hết các món ăn và trầm trồ cùng bá quan trước sự cầu kỳ của các con. Song dường như chưa có món nào đặc sắc khiến nhà vua hoàn toàn mãn nguyện, để có thể truyền ngôi cho người làm ra nó.
Các lang đều đã dâng món ăn lên vua cha, chỉ có mình Lang Liêu là vẫn còn ngại ngùng, do dự chỉ vì hai món bánh của chàng so với các thức trân phẩm của họ thì quê mùa quá. Mãi đến khi Hùng vương gọi tên, chàng mới bê hai mâm bánh dâng lên.
Vua Hùng vừa nếm thử món bánh lạ của người con thứ mười tám thì hết sức ngạc nhiên trước hương vị đặc biệt của nó. Nhà vua lật lên lật xuống, ngắm kỹ càng những tấm bánh còn chưa bóc, rồi cho đòi Lang Liêu lên hỏi rõ cách thức làm bánh thế nào.
Lang Liêu quỳ xuống tâu lên ý nghĩa của hai thứ bánh làm theo ý Trời tròn – Đất vuông. Đồng thời chàng cũng không quên kể cho Hùng vương nghe về giấc mộng hôm trước.
Quá trưa hôm đó, vua Hùng cho gọi tất cả các hoàng tử, công chúa cùng bá quan đến và tuyên bố rằng chàng Liêu, người con thứ mười tám sẽ được truyền ngôi báu. Vua cầm hai thứ bánh lên và nói:
– Hai món bánh này xứng đáng đứng đầu trong các thứ cỗ! Nó bày tỏ lòng hiếu thảo của con người, tôn kính cha mẹ như trời đất, nó chứa tấm tình yêu mến quê hương đồng ruộng. Hơn nữa, bánh này còn dễ làm, nguyên liệu không gì khác chính là những hạt ngọc quý nhất của Trời Đất, đó là hạt gạo. Bánh hình tròn là tượng Trời ta đặt tên là bánh giầy. Bánh hình vuông là tượng Đất, các thứ thịt mỡ, đậu xanh, lá dong là tượng cầm thú, cây cỏ muôn loài, ta đặt tên là bánh chưng. Lá bọc ngoài, mĩ vị để trong là ngụ ý đùm bọc nhau. Lang Liêu đã dâng lễ vật hợp với ý ta. Lang Liêu sẽ nối ngôi ta, xin Tiên vương chứng giám.
Từ đó trở đi, hàng năm cứ đến ngày Tết, người ta lại làm hau thứ bánh đó để thờ cúng tổ tiên. Đó chính là bánh chưng, bánh giầy. Lang Liêu sau đó lên ngôi, lấy hiệu là Tiết Liêu Vương, tức vua Hùng thứ bảy. Đó là một bậc vua hiền và được trăm họ yêu quý, nể phục.
| Bánh dày tượng trưng cho trời tròn. |
Lý do bánh giầy biến mất khỏi mâm cỗ Tết
Theo sự tích trên, bánh chưng và bánh giầy là cặp bánh tượng trưng cho trời đất song hành. Thế nhưng, hiện nay chỉ còn một số gia đình giữ truyền thống thắp hương bánh chưng và bánh giầy ngày Tết. Thậm chí trên mâm cỗ Tết hiện nay chúng ta chỉ thấy có bánh chưng mà không có bánh giầy.
Lý do của sự biến mất này có lẽ đơn giản là bánh giầy đã không còn phù hợp trong văn hóa ẩm thực. Thực tế là trên mâm cỗ Tết truyền thống chủ yếu có các món ăn để được lâu như: giò chả, dưa hành, thịt kho, bánh chưng, canh hầm, thịt áp chảo....
Ngày Tết nhà nhà sum họp, chợ và hàng quán đều nghỉ nên việc mua và chế biến thức ăn tươi bị hạn chế, người dân vì vậy mà làm các món ăn có thể để lâu mà vẫn thơm ngon.
Trong khi đó, bánh giầy là cơm nếp giã nhuyễn, làm xong chỉ ăn trong ngày mới ngon, qua ngày là cứng hoặc hỏng. Bởi thế, bánh giầy đã không còn xuất hiện trên mâm cỗ ngày Tết mà chỉ còn có bánh chưng.
Sự tích bánh chưng – bánh giầy (hay còn gọi sự tích bánh chưng <1> bánh dày <2>) giải thích nguồn gốc của hai thứ bánh cổ truyền và phản ánh quan niệm sơ khai của người xưa về vũ trụ: trời tròn, đất vuông.
Ngoài ra, cũng như nhiều truyện cổ dân gian khác, câu chuyện có ý nghĩa giáo dục sâu sắc về nền tảng đạo đức của dân tộc: đó là tình cảm gắn bó thiết tha với tổ tông, với cội nguồn dân tộc và lòng thành kính biết ơn đời đời tổ tiên, ông cha chúng ta đã gây dựng lên non sông đất nước.
Uống nước nhớ nguồn– Tục ngữ Việt Nam –
1. Ngày đó, vua Hùng trị vì <3> đất nước. Thấy mình đã gìa, sức khỏe ngày một suy yếu, vua có ý định chọn người nối ngôi <4>. Vua có cả thảy hai mươi hai người con trai, người nào cũng đã khôn lớn và tài trí hơn người. Vua bèn quyết định mở một cuộc thi để kén chọn.
Vua Hùng cho hội họp tất cả các hoàng tử <5> lại. Vua truyền bảo:
– Cha biết mình gần đất xa trời <6>. Cha muốn truyền ngôi cho một trong số anh em các con. Bây giờ mỗi con hãy làm một món ăn lạ để cúng tổ tiên <7>. Ai có món ăn quý vừa ý ta thì sẽ được ta chọn.
Nghe vua cha phán truyền thế, các hoàng tử thi nhau cho người đi khắp mọi nơi lùng kiếm thức ăn quý. Họ lặn lội lên ngàn <8>, xuống biển không sót chỗ nào.
2. Trong số hai mươi hai hoàng tử, có chàng Liêu là hoàng tử thứ mười tám. Mồ côi mẹ từ nhỏ, chàng Liêu từng sống nhiều ngày cô đơn. Chẳng có ai giúp đỡ chàng trong việc lo toan tìm kiếm món ăn lạ. Chỉ còn ba ngày nữa là đến kỳ thi mà Liêu vẫn chưa có gì. Đêm hôm đó, Liêu nằm gác tay lên trán lo lắng, suy nghĩ rồi ngủ quên lúc nào không biết. Liêu mơ mơ màng màng thấy có một vị nữ thần <9> từ trên trời bay xuống giúp chàng. Nữ thần bảo:
– To lớn trong thiên hạ <10> không gì bằng trời đất, của báo nhất trần gian <11> không gì bằng gạo. Hãy đem vo <12> cho tôi chỗ nếp này, rồi kiếm cho tôi một ít đậu xanh.
Rồi Liêu thấy thần lần lượt bày ra những tàu lá rộng và xanh. Thần vừa gói vừa giảng giải:
– Bánh này giống hình mặt đất. Đất có cây cỏ, đồng ruộng thì màu phải xanh xanh, hình phải vuông vắn. Trong bánh phải cho thịt, cho đỗ để lấy ý nghĩa đất chở cầm thú <13>, cỏ cây… Rồi đem thứ nếp trắng đồ <14> lên cho dẻo, giã ra làm thứ bánh giống hình trời: màu phải trắng, hình phải tròn và khum khum như vòm trời…
Tỉnh dậy, Liêu bắt đầu làm bánh y như trong giấc mộng.
3. Ngày các hoàng tử đem các món ăn đến dự thi là một ngày náo nhiệt nhất ở Phong Châu. Người đông nghìn nghịt. Nhân dân các nơi náo nức về dự một cái Tết tưng bừng hiếm có.
Đúng vào lúc mặt trời mọc, vua Hùng đi kiệu đến làm lễ tổ tiên. Chiêng trống cờ quạt thật là rộn rã. Tất cả trông chờ kết quả cuộc chấm thi.
Nhưng tất cả các món “nem công, chả phượng, tay gấu, gan tê” của các hoàng tử đều không thể bằng thứ bánh quê mùa <15> của Liêu.
Sau khi đã nếm xong, vua Hùng rất ngạc nhiên, cho đòi Liêu lên hỏi cách thứ làm bánh. Hoàng tử cứ thực tâu lên, không quên nhắc lại giấc mộng lạ của mình.
Trưa hôm ấy, vua Hùng trịnh trọng tuyên bố hoàng tử thứ mười tám được giải nhất và được truyền ngồi. Vua cầm hai thứ bánh giơ lên cho mọi người xem và phán rõ:
– Hai thứ bánh này bày tỏ được lòng hiếu thảo của con cháu, tôn <16> ông bà tổ tiên như Trời Đất, nhưng những hạt ngọc ấy mọi người đều làm ra được. Phải chăng đó không phải là những món ăn ngon và quý nhất để ta dâng cúng tổ tiên…
Từ đó thành tục lệ <17>, hàng năm cứ đến ngày Tết, mọi người đều làm hai thứ bánh đó, gọi là bánh chưng bánh giầy, để thờ cúng tổ tiên.
Hoàng tử Liêu sau được làm vua, tức Hùng Vương thứ bảy.
DanGian.Com –
Chú giải trong truyện Sự tích bánh chưng – bánh giầy
Bánh chưng: bánh gạo nếp hình vuông, có nhân đậu xanh và thịt lợn hoặc đường, gói bằng lá dong.Bánh dày (bánh giầy): bánh làm bằng xôi nếp giã thật mịn, hình tròn dẹtTrị vì: (vua) cai trị một đất nước.Nối ngôi: lên ngôi vua thay vua trước đã chết (hoặc từ bỏ ngôi vua).Hoàng tử: con vua.Gần đất xa trời: ý nói không còn sống được bao lâu nữa, sắp qua đời.Tổ tiên: ông cha từ đời này qua đời khác.Ngàn: rừng núi.Nữ thần: vị thần đàn bà.Thiên hạ: toàn thể xã hội loài người.Trần gian: cõi đời, khắp trên đời.Vo: xát gạo bằng tay vào nước cho sạch cám.Cầm thú: chim chóc và động vật, ý nói ngoài động vật nói chung.Đồ: nấu chín bằng hơi nước (gạo, ngô, đỗ,…).Quê mùa: mộc mạc, giản dị (như cuộc sống ở nông thôn).<16> Tôn: đưa lên địa vị cao quý.Tục lệ: những điều mọi người trong xã hội cùng làm đã thành thói quen trong sinh hoạt từ lâu đời.
Lưu ý: Cách viết bánh giầy hay bánh dày vẫn gây ra nhiều tranh cãi. Theo nhiều nhà nghiên cứu ngôn ngữ thì từ “bánh giầy” chính xác hơn, tuy nhiên đại đa số mọi người đều dùng từ “bánh dày” để chỉ loại bánh này của Lang Liêu.
Xem thêm:
Kho tàng truyện truyền thuyết Việt Nam và thế giới chọn lọc
Ngoài câu chuyện Sự tích bánh chưng, bánh giầy kể trên, Truyen
Dan
Gian.Com còn sưu tầm và chọn lọc những truyện truyền thuyết hay nhất, nhằm giúp các bạn nhỏ hiểu hơn về các nhân vật lịch sử hoặc lí giải về nguồn gốc ra đời các phong tục, tập quán, địa danh, v.v… của người Việt Nam và thế giới.